ADDICTION RESEARCH CENTER თვითდახმარების სტრატეგიები ნივთიერების მოხმარების შემცირების ან შეწყვეტისთვის გზამკვლევი
თვითდახმარების სტრატეგიები 1 ნივთიერების მოხმარების შემცირების ან შეწყვეტისთვის გზამკვლევი
Published by the World Health Organization in 2010 Under the title - Self-help strategies for cutting down or stopping substance use: a guide (2010) World Health Organization 2010 The World Health Organization has granted translation and publication rights for an edition in Georgian to the Addiction Research Center Alternative Georgia which is solely responsible for the quality and faithfulness of the Georgian translation. In the event of any inconsistency between the English and the Georgian edition, the original English edition shall be the binding and authentic edition. TviTdaxmarebis strategiebi nivtierebis moxmarebis Semcirebis an SewyvetisTvis: gzamkvlevi (2010) damokidebulebis kvleviti centri alternativa jorjia (2017) ISBN 978-9941-0-9654-9 mtargmneli: nino barzimisvili 2 redaqtori: nino ardgomelasvili This report is published in the frame of the project Development of Human Resources, Evidence Base and Quality Standards in Addictology in Georgia, funded by EC, within the TEMPUS funding mechanism 544219-TEMPUS-1-2013-1CZ-TEMPUS-SMHES (2013 4566 / 001 001). This project has been funded with support from the European Commission. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. winamdebare gamocema dafinansebulia evrokomisiis mier TEMPUS-is dafinansebis meqanizmis gamoyenebit, proeqtis adamianuri resursebis, mtkicebulebata bazisa da xarisxis standartebis ganvitareba saqartvelos adiqtologiasi farglebsi 544219-TEMPUS-1-2013- 1CZ-TEMPUS-SMHES (2013 4566 / 001 001). evrokomisiis mier am gamocemis mxardawera ar nisnavs misi Sinaarsis gaziarebas, romelic mxolod avtorebis mosazrebebs asaxavs. aqedan gamomdinare, evrokomisia pasuxs ar agebs am publikaciis Sinaarsze.
sarcevi madlobas vuxdit... 4 1. Sesavali... 6 2. rogor unda mixvdet, rom riski geqmnebat?... 6 3. rasi mdgomareobs nivtierebis moxmarebis problema?... 7 4. daviwyot... 7 5. daxmarebis mireba... 8 6. sawiroa Tu ara, rame virono nivtierebis moxmarebastan dakavsirebit?... 9 7. rogoria nivtierebis moxmarebis Tqveni balansi?... 11 8. gawuxebt Tu ara nivtierebas rom moixmart?... 13 9. Tqven mier moxmarebuli nivtierebis raodenobis gazomva... 15 10. ramdenia zedmetad bevri?... 17 11. gadawyvetilebis mireba... 18 12. miznis arceva... 19 13. moxmarebis paternis Secvla... 21 14. kontraqti sakutar TavTan... 22 15. winsvla... 23 16. marali riskis Semcveli situaciebi... 24 17. miznebis dasaxva: rogor davanebot Tavi... 26 18. samizneebis monisvna: rogor SevamciroT nivtierebis moxmareba... 27 19. rogor gavumklavdet ltolvas... 28 20. sasargeblo rcevebi... 30 21. rogor vmartot marali riskis situaciebi... 32 22. rogor vtqvat ara... 35 23. ar gadauxviot miznebisken dasaxul gezs... 37 24. roca saqme cudad midis...... 38 25. nivtierebis moxmarebis alternativebi... 38 3 danarti A. rcevebi mxardamwerebistvis... 40 B. brosurasi gamoyenebuli balansis cxrilebi da sqemebi... 41
madlobas vuxdit es aris gadamowmebuli versia originali dokumentisa, romelic SeimuSaves reicel humeniukma, siu henri-edvardsma da robert alim (reicel humeniuki, siu henri-edvardsi da robert ali. TviTdaxmarebis strategiebi nivtierebis moxmarebis Semcirebis an SewyvetisTvis: gzamkvlevi (samusao versia 1.1 savele testirebistvis). Jeneva, jandacvis msoflio organizacia, 2003). originali efuzneba dokuments alkoholis momxmarebelta gzamkvlevi smis Semcirebis an SewyvetisTvis, romlis avtorebi arian: devid rideri, saimon lentoni, ilze blainolti, kerol hopkinsi da aleqs kuki. dasavlet avstraliis alkoholis da narkotikebis ganyofileba, 1995. es dokumenti SemuSavda WHO ASSIST (alkoholis, Tambaqos da nivtierebis moxmarebis skrining testi) farglebsi, romelsac koordinacia gauwia, daafinansa da ganaxorciela jandacvis msoflio organizaciam. 4 WHO ASSIST-is proeqtis III fazis jgufis wevrebi: robert ali (Robert Ali) (avstralia) Tomas beibori (Thomas Babor) (ass) maikl fareli (Michael Farrell) (gaertianebuli samefo) maria lusia formigoni (Maria Lucia Formigoni) (brazilia) reicel humeniuki (Rachel Humeniuk) (avstralia) jarun jitivutikarni (Jaroon Jittiwutikarn) (tailandi) rozeli boerngen de laserdas (Roseli Borngen Lacerda) (brazilia) valter lingi (Walter Ling) (ass) jon marsdeni (John Marsden) (gaertianebuli samefo) xose martines-raga (Jose Martines Raga) (espaneti) boni makri (Bonnie McRee) (ass) maristela monteiro (Maristela Monteiro) (PAHO/WHO) devid niuqombi (David Newcomb) (avstralia) hemraj pali (Hemraj Pal) (indoeti) vladimir pozniaki (Vladimir Poznyak) (WHO) sara saimon (Sara Simon) (ass) jenis vendeti (Janice Vendetti) (ass) originali dokumentis momzadebas uxelmzrvaneles vladimir pozniakma da maristela monteirom (WHO-s fsiqikuri janmrtelobis da nivtierebis avadmoxmarebis departamenti) da reicel humeniukma da robert alim (samxret avstraliis narkotikebis da alkoholis samsaxuri, WHO-s TanamSromlobis
centri narkotikebis da alkoholis problemebis kvlevebsi (avstralia)). originali gadaamowmes robert alim da sonali minam (Sonali Meena) (WHO-s TanamSromlobis centri narkotikebis da alkoholis problemebis kvlevebsi (avstralia)). dokumentis saboloo damusavebas xelmzrvanelobda vladimir pozniaki (WHO) reicel humeniukis, sonali minas da lidia seguras (Lidia Segura) (espaneti) daxmarebit. samusao versiasi komentarebit kontribuciistvis madlobas vuxdit ana zadeis (Anna Dzadey) (gana), maristela monteiros (PAHO/ WHO), isi vromans (Isy Vromans) (WHO) da dipak iadavs (Deepak Yadav) (indoeti). referirebistvis: Humeniuk RE, Henry-Edwards S, Ali RL and Meena S (2010). Self-help strategies for cutting down or stopping substance use: a guide. Geneva, World Health Organization. mocemuli dokumentis damatebebia: Humeniuk RE, Henry-Edwards S, Ali RL and Monteiro M (2010). The Alcohol, Smoking and Substance Involvement Screening Test (ASSIST): manual for use in primary care ( alkoholis, Tambaqos da nivtierebis moxmarebis skrining testi: saxelmzrvanelo pirvelad jandacvasi gamoyenebistvis ). Geneva, World Health Organization. Humeniuk RE, Henry-Edwards S, Ali RL and Monteiro M (2010). The ASSIST-linked brief intervention for hazardous and harmful substance use: manual for use in primary care ( ASSIST-Tan bmuli xanmokle intervencia nivtierebis saxifato da saziano moxmarebisas: saxelmzrvanelo pirvelad jandacvasi gamoyenebistvis ). Geneva, World Health Organization. 5 5
es gzamkvlevi Sedgenilia 18 welze ufrosi asakis adamianebistvis, romlebic nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli problemebis gacenis zomieri riskis qves imyofebian, magram ar gaacniat nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli mzime problemebi an damokidebuleba. 1 Sesavali Tu migacniat, rom nivtierebis moxmareba giqmnit janmrtelobis, socialuri, samartlebrivi, fsiqologiuri, samsaxurebrivi Tu ojaxuri problemebis risks, masin es gzamkvlevi dagexmarebat, SeafasoT nivtierebis moxmarebis Tqveni qceva da mogawvdit ramdenime rcevas, rogor SecvaloT is. Tu Tqven gaqvt mzime arkvetis simptomebi an grznobt diskomforts alkoholis, Tambaqos an sxva narkotikebis moxmarebis Sewyvetisas, masin daxmarebistvis unda mimartot Tqvens eqims, jandacvis musaks an narkotikebis da alkoholis samsaxuris romelime specialists. 6 Tu Tqven xelt gaqvt am dokumentis egzemplari, es albat imis gamoa, rom Tqvenma eqimma an jandacvis musakma dagisvat ramdenime SekiTxva Tqven mier nivtierebis moxmarebis Sesaxeb da miicnia, rom Tqven SesaZloa erti an ramdenime nivtierebisgan zianis mirebis riskis qves imyofebit. problemebis gacenis riski SeiZleba sxvadasxva pirovnebas sxvadasxva hqondes da damokidebuli iyos garemoze, moxmarebuli nivtierebis raodenobaze, moxmarebis wesze, asakze, genderze da a.s. 2 rogor unda mixvdet, rom riski geqmnebat? sxvadasxva nivtierebis moxmarebas sxvadasxvagvari ziani da riski axlavs. magalitad, arsebobs riski, rom gagicndet problemebi: Tu Tqven moixmart Tambaqos produqts gansakutrebit, mowevis gzit; Tu irebt didi raodenobit alkoholur sasmels an svamt imdens, rom intoqsikaciis mdgomareobamde midixart; Tu moixmart iset nivtierebebs, rogoricaa kanafi, kokaini, amfetaminis tipis stimulatorebi (mat Soris, eqstazi da metamfetamini), inhalantebi, danisnulebis garese mirebuli sedativebi an sazile abebi, halucinogenebi an opioidebi.
3 rasi mdgomareobs nivtierebis moxmarebis problema? nivtierebis moxmarebis problema SeiZleba warmoisvas mwvave intoqsikaciis, regularuli moxmarebis an damokidebulebis Sedegad, agretve, nivtierebis moxmarebis xerxidan gamomdinare. SesaZloa, problemebi yvela CamoTvlili mizezit Seiqmnas. imis miuxedavad, Tu ra nivtierebaa organizmsi Seyvanili, nivtierebis ineqciis gzit moxmarebam SeiZleba janmrtelobis seriozuli problemebi gaacinos. nebismieri narkotikis ineqciurad moxmareba mnisvnelovani riskfaqtoria sisxlit gadamdebi daavadebebis SesaZenad, rogoricaa aiv, B da C hepatitebi. narkotikebis ineqciurad mo m xmareblebs damokidebulebis ganvitarebis ufro marali riski aqvt da metad savaraudoa, rom ganuvitardet mzime damokidebuleba, vidre mat, vinc ineqcias ar iyenebs. Tqvenma eqimma an jandacvis musakma SeiZleba ukve gadmogcat ukukavsiris barati da sainformacio lifleti, romelsic mocemulia informacia Tqven mier moxmarebul nivtierebebtan dakavsirebul specifikur janmrtelobis problemebze. 4 daviwyot 7 albat ukve darwmundit, rom nivtierebis moxmareba problemebs gicent. an gsurt SeamowmoT, martla Zalian bevrs moixmart Tu ara. nebismier SemTxvevaSi, es brosura dagexmarebat, dainaxot, ra mdgomareobasi xart axla da rogor SegiZliaT cvlilebebis moxdena. nivtierebis moxmarebis qcevis Secvla SesaZlebelia, es bevrma SeZlo. Cveni qcevebis Secvla, mat Soris, nivtierebis moxmarebis qcevis, SeiZleba sasisi an Zneli mogvecvenos, magram es SesaZlebelia.
5 daxmarebis mireba 8 amboben, msoflios garsemo mogzauroba erti nabijit iwyebao. ara usavs, Tu gzadagza SeisvenebT: gzis bolos mainc miarwevt. mnisvnelovania mxolod gadawyvetileba, rom gsurt rarac SecvaloT, da Semdeg am cvlilebisken svla SegiZliaT, es gzamkvlevi damoukideblad gamoiyenot, ise, rom aravin CarioT imasi, rasac aketebt. magram, Tu mxardamweri geyolebat, SeiZleba es TqvenTvis udidesi daxmareba armocndes vinme, visac esmis, ris gaketebas apirebt da dros gamonaxavs dasaxmareblad. mxardamweri unda iyos pirovneba, visac Tqven endobit da vistanac Tavs Tavisuflad grznobt. es SeiZleba iyos Tqveni partniori, megobari, natesavi, romelime TanamSromeli, eqtani, religiuri piri, konsultanti an eqimi. mnisvnelovania, rom Tqvens mxardamwers Tavad ar hqondes nivtierebis moxmarebis problema im dros, roca is Seecdeba Tqven daxmarebas analogiuri problemis mosagvareblad. Tu daxmarebas stxovt vinmes da dafiqrebis Semdeg es adamiani uars getyvit, sjobs, am TxovniT sxvas mimartot. bevrs uxaria, roca daxmarebis TxovniT mimartaven es mattvisac momgebiania. nabij-nabij. sanam daiwyebdet, Tqvens mxardamwers es gzamkvlevi waakitxet, gansakutrebit, danarti rcevebi damxmareebs.
6 sawiroa Tu ara, rame virono nivtierebis moxmarebastan dakavsirebit? am kitxvaze pasuxis misarebad unda CamoweroT yvela is problema, romlebic, Tqveni azrit, bolo sami Tvis ganmavlobasi nivtierebis moxmarebam gamoiwvia. dafiqrdit, Tu ra nivtierebas (nivtierebebs) moixmart da, Tqveni azrit, ra problema SeiZleba aman gamoiwvios. SeiZleba armoacinot, rom romelirac erti nivtiereba ramdenime problemis mizezi xdeba, rogoricaa ojaxtan an partniortan utanxmoeba, janmrtelobis problemebi vtqvat, cudad gzinavt, sevda, SfoTva an garizianeba gipyrobt. zogi amcnevs, rom mis mier nivtierebebis moxmareba gavlenas axdens daxsomebis da yuradrebis koncentraciis unarze, rac SeiZleba xels uslides musaobasi an swavlasi. magaliti jonis sia: im problemebis CamonaTvali, romlebsac is nivtierebis moxmarebis gamo awydeba nivtiereba problema 1 kanafi gulmaviwyoba 2 kanafi yuradrebis koncentraciis gazneleba 3 kanafi partniori brazobs, radgan sasinao saqmesi ver vexmarebi 4 kanafi televizoris yurebis garda TiTqmis arafris keteba mainteresebs 5 kanafi 6 kanafi magaliti joni 33 wlis mamakacia, cxovrobs Tavis partniortan da mcirewlovan SvilTan ertad. eqimtan mivida, radgan mudmivad darlilobas grznobs da cota xnis win amas Zlieri gaciebac zed daerto. zogadi gamokvlevis Semdeg eqimma jons ramdenime kitxva dausva alkoholis da sxva narkotikebis moxmarebis Sesaxeb. joni kanafs ertiorjer eweva saramoobit, SabaTkviras ki otxjer an xutjer. bolo dros Sin da samsaxursi rarac problemebi SeniSna, rac kanafis mowevit kidev ufro urtuldeboda. eqimma utxra, rom kanafis mowevis gamo janmrtelobis da sxva saxis problemebis gacenis riskis qves iyo da stxova, dafiqrebuliyo, kerzod ras warmoadgenda es problemebi. 9
Tu vinmes (ojaxis wevrs, jandacvis specialists, sxvas) rame utqvams Tqven mier nivtierebis moxmarebis gamo gacenil problemebze, SesaZloa, sawiro iyos, Tqvens problemebis sias mati arnisnulic daematos. imis miuxedavad, moaxerxet Tu ara raime problemis gansazrvra... migacniat Tu ara, rom nivtierebis moxmarebam garkveuli problemebi SegiqmnaT bolo 3 Tvis ganmavlobasi? nivtiereba 1 2 3 4 5 6 aq CamowereT yvela problema, romelic Tqven mier nivtierebis moxmarebas ukavsirdeba problema 10 arcevani Tqvenzea. Tqven SegiZliaT, ganagrzot Zveleburad cxovreba; an SegiZliaT, SeamciroT an SewyvitoT nivtierebis moxmareba. nivtierebis moxmarebit SeiZleba problemebi geqmnebodet, Tu is iwvevs intoqsikacias, Tu regularulad moixmart an Tu ineqciit SegyavT. Tu Tqven narkotiks ineqciurad an regularulad moixmart, SeiZleba damokidebuleba gagivitardet.
7 rogoria nivtierebis moxmarebis Tqveni balansi? aq mocemulia nivtierebis moxmarebis balansis cxri li, romelic dagexmarebat, awon-dawonot Tqveni gadawyvetileba. ra Sedegebs miirebt, Tu gaagrzelebt Zveleburad cxovrebas, an Tu SeamcirebT an SewyvetT nivtierebis moxmarebas? Tu Tqven regularulad moixmart ert nivtierebaze mets, masin SeiZleba gercivnot, TiToeuli nivtierebistvis cal-calke cxrili SeavsoT. dafiqrdit rogorc grzelvadian, aseve moklevadian dadebit da uaryofit Sedegebze. magaliti balansis cxrili 1. jonis Sevsebuli balansis cxrili ase gamoiyureboda + nivtierebis moxmarebis Cemi axlandeli paternis 1 SenarCuneba [x] [x] mexmareba, ganvitvirto samsaxuris mere vesvebi da dris problemebi maviwydeba uket vertobi wveulebebze da megobrebtan Sexvedrisas nivtierebis moxmarebis Semcireba an Sewyveta [x] [x] [x] [x] [x] ase darlili arar viqnebi xolme uket memaxsovreba yvelaferi Cemi urtiertoba partniortan gaumjobesdeba da is arar iqneba Cemze gabrazebuli samsaxursi ufro yuradrebit viqnebi samsaxurs ase xsirad arar gavacden ra Tqma unda, rasac ki gaaketebt, yvelafers eqneba Tavisi dadebiti Sedegebi (sargebeli) da uaryofiti Sedegebi (safasuri). 11 _ [x] [x] [x] [x] moqmedebs Cems mexsierebaze moqmedebs yuradrebis mokrefis unarze Ramis drostarebis mere gabruebuli da darlili var Ramis drostarebis mere zogjer samsaxurs vacden [x] Cems partniors es ar moswons da amaze SevlaparakdebiT xolme [x] bevr dros vxarjav narkotikis sasovnelad momwodeblebtan dakavsirebasi [x] [x] gamizneldeba samsaxuris mere gantvirtva wveulebebze ise verar vimxiaruleb xolme 1. paterni - moxmarebis gza, xerxi, forma (red.)
balansis cxrili 1 nivtierebis moxmarebis Cemi axlandeli paternis SenarCuneba nivtierebis moxmarebis Semcireba an Sewyveta + _ 12 Sevsebis Semdeg isev gadaavlet cxrils Tvali da TqvenTvis yvelaze ufro mnisvnelovani dadebiti da uaryofiti Sedegebi monisnet [x]-it.
8 gawuxebt Tu ara nivtierebas rom moixmart? magaliti jons hkitxes: ramdenad gawuxebt, nivtierebas rom moixmart? da stxoves, moenisna es 10-balian skalaze, sadac 0 Seesabameba saertod ar mawuxebs da 10 Seesabameba ukiduresad mawuxebs mdgomareobas. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 saertod ar mawuxebs ukiduresad mawuxebs jonma Semoxaza cifri 6, radgan mas awuxebda darlilobis SegrZneba da gulmaviwyoba, Tanac surda partniortan urtiertobis gaumjobeseba. imavdroulad, grznobda, rom Zalian siamovnebda moweva da daenaneboda Tavis danebeba. sad moatavsebdit am skalaze sakutar Tavs? 13 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 saertod ar mawuxebs ukiduresad mawuxebs
magaliti nivtierebebi jonma gadawyvita, rom yvelaze metad kanafis moxmareba awuxebda. sxva nivtierebebi ar arelvebda, radgan mat ar moixmarda regularulad an gadawarbebit. 1 2 3 4 5 6 mimdevrobit daalaget nivtierebebi, romelta moxmarebac gawuxebt - yvelaze metad Semawuxeblidan ufro naklebisken. 14
9 Tqven mier moxmarebuli nivtierebis raodenobis gazomva Tqven SegiZliaT daadginot, Tu ra raodenobis nivtierebas moixmart. amistvis gamoiyenet nivtierebis moxmarebis driuri, romelsic bolo kviris ganmavlobasi Tqven mier moxmarebis monacemebs SeitanT. magaliti nivtierebis moxmarebis driuri. eqimtan vizitis wina kvirasi jonis driuri ase gamoiyureboda: daiwyet gusindeli dridan da gaagrzelet ukan, gasuli kviris yoveli dristvis. CaiwereT: Tqven mier nivtierebis moxmarebis dro da adgili; rodis? sad? vistan ertad? ra? ramdeni? daxarjuli Tanxa SabaT saramos petertan wveulebaze kanafi 6 moweva $15 (erti tomsika) kviras barsi wavimusave da parksi fexburti vitamase orsabat saramos samsaxuris mere darlili viyavi da televizoris win cota davisvene samsabats samsaxuris mere gitaris dakvris gakvetilze wavedi, Sin gvian davbrundi araferi 0 0 kanafi 2 moweva araferi darcenili mqonda araferi 0 0 vistan ertad iyavit; ras moixmardit; ramdeni moixmaret; ra Tanxa daxarjet. 15 otxsabat saramos saxlsi televizorsi fexburts vuyure xutsabat saramos saxlsi televizors vuyure kanafi kanafi 4 moweva 4 moweva $10 (erti tomsika) araferi darcenili mqonda paraskev saramos devidi da peteri movidnen da videos vuyuret kanafi 5 moweva $15 (erti tomsika) roca jonma kviris monacemebs gadaxeda, gaocebuli darca: mtlianobasi 21 moweva da amasi gadaxdili $40
SeavseT es nivtierebis moxmarebis driuri bolo kviris ganmavlobasi Tqveni moxmarebis monacemebit rodis? sad? vistan ertad? ra? ramdeni? daxarjuli Tanxa 16
10 ramdenia zedmetad bevri? Tu alkoholur sasmelebs moixmart, Tqven janmrtelobis Tu sxva problemebis riskebi gicndebat, gansakutrebit, Tu: dresi 2 standartul ulufaze* mets svamt; kvirasi sul cota, ori dre mainc ar aris iseti, roca saertod ar svamt. ar arsebobs alkoholuri sasmelis moxmarebis iseti done, romelic risks saertod ar Seicavs, da bevri adamianistvis dresi 2 standartuli ulufis moxmareba SeiZleba mainc mnisvnelovan risktan iyos dakavsirebuli. arsebobs konkretuli faqtorebi, romlebic SeiZleba zrdides Tqvens risks, magalitad: Tqveni ojaxis istoriasi alkoholze damokidebulebis SemTxvevebi arsebobs; irebt garkveul wamlebs an gaqvt janmrtelobis garkveuli problema; Tqveni sqesis da asakis sxva adamianebtan SedarebiT naklebs iwonit; karga xania, araferi giwamiat. saertod ar unda svamdet alkohols, Tu Tqven: fexmzimed xart an ZuZuTi kvebavt Cvils; martavt avtomanqanas, musaobt meqanizmebtan an sxva sarisko saqmianobas ewevit; gaqvt janmrtelobis problemebi, romlebsac alkoholi kidev ufro daamzimebs; irebt wamals, romelic usualod urtiertqmedebs alkoholtan; ver akontrolebt alkoholis moxmarebas. ar arsebobs alkoholis, narkotikebis da Tambqos produqtis moxmarebis iseti done, romelic risks saertod ar Seicavs. moweva Tambaqos moxmarebis yvelaze ufro saziano metodia. Tambaqos moxmarebis ara-mosawevi metodebic, rogoricaa darewva, burnuti (romelic SeisunTqeba), da snusi (Tavsdeba RrZils da tucs Soris da Seiwoveba) agretve riskis Semcvelia. 17 Tu am faqtebidan romelimesi zustad darwmunebuli ar xart, daekitxet Tqvens jandacvis musaks. * standartuli ulufa aris: 1 qila Cveulebrivi ludi (330 ml, 4%-iani); 1 sirca magari spirtiani sasmeli (30 ml, 40%-iani); 1 Wiqa Rvino an patara Wiqa Seri (100 ml 12%-iani an 70 ml 18%-iani); 1 patara Wiqa liqiori an aperitivi (50 ml, 25%-iani).
11 gadawyvetilebis mireba rogoria balansi: arsebobs mizezebi, ratomac unda SeicvaloT qceva? axla Tavidan gadaxedet Tqven mier Sedgenil balansis cxrils, nivtierebis moxmarebis driurs da nivtierebis moxmarebastan dakavsirebul Tqveni problemebis CamonaTvals. arsebobs mizezebi, rom SeicvaloT? magaliti jonma gadawyvita, rom hqonda mizezebi cvlilebis mosaxdenad, amitom Sesabamisi pasuxi monisna. [x] diax gadadit me-12 Tavze ara SeiZleba, amjamad ar gsurdet am brosuris daxmarebit musaoba zustad ar vici CamowereT amis mizezebi qvemot mocemul cxrilsi da dafiqrdit, iqneb Rirdes mat Sesaxeb Tqvens mxardamwertan msjeloba. nivtiereba 18 monisnet qvemot Tveni gadawyvetileba diax gadadit me-12 Tavze ara SeiZleba, amjamad ar gsurdet am brosurs daxmarebit musaoba zustad ar vici CamowereT mizezebi qvemot mocemul cxrilsi da dafiqrdit, iqneb Rirdes mat Sesaxeb Tqvens mxardamwertan msjeloba. mizezebi, Tu ratom unda Sevcvalo Cem mier nivtierebis moxmarebis qceva 1 2 3 4 5 6
12 miznis arceva Sevamciro axla, raki ukve gadawyvitet Tqven mier nivtierebis moxmarebasi cvlilebebis moxdena, Semdeg nabijad unda gadawyvitot, naklebs moixmart Tu saertod SewyvetT moxmarebas. gadawyvetilebis mirebasi dasaxmareblad, SeasruleT Semdegi sami davaleba: 1 dafiqrdit am kitxvebze gaqvt Tu ara rame saxis janmrtelobis an fsiqologiuri problema, rac SeiZleba nivtierebis moxmarebit gaiuaresot? Tqveni eqimi an jandacvis sxva specialisti SeiZleba rcevit dagexmarot. gaqvt arkvetis simptomebi, roca moxmarebas wyvett? Tuki asea, moxmarebaze srulad uaris Tqma SeiZleba TqvenTvis yvelaze Sesaferisi mizani iyos. Tqveni eqimi an jandacvis sxva specialisti SeiZleba dagexmarot arkvetis simptomebtan gamklavebasi. ixilet agretve Tavi 17 miznebis dasaxva: rogor davanebot Tavi? gaqvt samartlebrivi, finansuri an samsaxurebrivi problemebi nivtierebis moxmarebis gamo? gaqvt piradi urtiertobis an ojaxuri problemebi nivtierebis moxmarebis gamo? adre Tu gadagiwyvetiat nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli problemebi moxmarebis srulad SewyvetiT? Tu asea, axlac SeiZleba es TqvenTvis sauketeso gamosavali iyos. Tu Sevwyvito nivtierebis moxmareba? gaxsovdet, axla mirebuli gadawyvetileba SeiZleba ar iyos samudamo. Tqven SegiZliaT, nivtierebis moxmarebastan dakavsirebuli mizani drodadro isev gadasinjot xolme. nebismieri miznis dasaxvisas, kargi iqneba, Tu amaze Tqvens uaxloes adamians daelaparakebit. 19
2 SeavseT qvemot mocemuli balansis cxrili, sadac SegiZliaT CaweroT moxmarebis Semcirebis an Tavis danebebis dadebiti da uaryofiti mxareebi magaliti balansis cxrili 2. jonma Seavso balansis cxrili da kanafis moxmarebis Semcireba gadawyvita. + Semcireba [x] SemeZleba, zogjer mainc movixmaro kanafi megobrebtan yofnisas [x] wveulebebze mainc kargad gavertobi xolme [x] naklebad moxmareba nisnavs, rom ase darlili da gulmaviwyi arar viqnebi [x] Tu mxolod SabaT-kviras movixmar, samsaxurs arar gavacden xolme srulad Sewyveta [x] ar viqnebi darlili da gulmaviwyi [x] ar gavacden samsaxurs [x] Cemi partniori gaxarebuli iqneba [x] fuls davzogav, raki narkotikebs arar SeviZen [x] Cems partniors gauxardeba da naklebad vicxubebt xolme _ yoveldre ver SevZleb samsaxuris mere ramdenime mowevit gantvirtvas [x] Zalian momenatreba megobrebtan er- Tad mxiarulad gatarebuli dro [x] Zalian damakldeba samsaxuris mere gantvirtva ramdenjerme mowevit megobrebi damcineben [x] wveulebebze ise verar vimxiaruleb xolme 20 Sevsebas rom daasrulebt, TqvenTvis yvelaze ufro mnisvnelovani dadebiti da uaryofiti Sedegebi monisnet (x)-it. balansis cxrili 2 Semcireba srulad Sewyveta + _ 3 miznis arceva. imis mixedvit, rac CamowereT, Tqveni azrit, ra iqneboda TqvenTvis sauketeso mizani? balansis cxrili 2 SeamciroT nivtierebis moxmareba gadadit me-18 Tavze; srulad SewyvitoT nivtierebis moxmareba gadadit me-17 Tavze. magram manamde waikitxet Tavebi me-13-dan me-16 CaTvliT
13 moxmarebis paternis Secvla SeamcireT riskebi: Tu Tqven gadawyvetili gaqvt moxmarebis Semcireba, SeiZleba, sawiro iyos dafiqrdet xerxze, romlitac nivtierebas moixmart, da naklebad saziano alternativebi SearCioT. magalitad, SeiZleba, Rirdes, dafiqrdet ineqciurad moxmarebis Sewyvetaze an ineqciis Canacvlebaze nivtierebis moxmarebis naklebad sarisko sasualebit. Tu narkotiks ineqciurad irebt, Tqven amit zrdit rogorc narkotikit gamowveuli zianis, aseve, ineqciit gamowveuli zianis risks. amfetaminebis an kokainis ineqciit Seyvana zrdis fsiqozebis da damokide bulebis gacenis risks. heroinis da sxva depresantebis ineqciit Seyvana zrdis damokidebulebis gacenis da zedozirebis risks. aseve, umjobesia, ar mimartot ineqciur moxmarebas sisxlit gadamdebi virusebis (hepatiti B da C, aiv/ Sidsi) da sxva infeqciebis riskis gamo. Tu mainc ineqcias gamoiyenebt, kargi iqneba dafiqrdet zogi ramis Secvlaze, rac ineqciis riskebs Seamcirebda. magalitad, sufta saineqcio arwurvilobis gamoyenebaze (mag., nemsebi da Spricebi, kovzebi, filtrebi da sxva). narkotikebis moxmareba yoveltvis sariskoa, Tumca, arsebobs riskebis Semcirebis gzebi, Tu Tqven moxmarebis gagrzelebas gadawyvett. nu martavt avtomanqanas an nu ewevit saxifato saqmianobas narkotikebis mirebisas. Tu narkotikebs moixmart, miiret ufro mcire dozebi da ufro isviatad, rata Tavidan airidot damokidebulebis gacena. nu moixmart yoveldriurad. nu moixmart narkotikebs iset situaciasi, sadac sawiroebis SemTxvevaSi daxmarebas ver miirebt. nu miirebt sxvadasxva nivtierebas moxmarebis ert romelime dres. nu moixmart narkotikebs fexmzimobis an ZuZuTi kvebis periodsi, radgan aman SeiZleba imoqmedos Tqvens bavsvze. 21
14 kontraqti sakutar TavTan miznebis dasaxvis teqnika dagexmarebat miznebis mirwevasi. axla, rodesac mirebuli gaqvt gadawyvetileba nivtierebis moxmarebastan dakavsirebit da icit, ra gindat am mxriv gaaketot, Tqven SegiZliaT, kontraqti dau dot sakutar Tavs (ix. qvemot mocemuli magaliti). es dagexmarebat, gaixsenot, zustad ris gaketeba gadawyvi tet. 22 miznebi unda iyos gonivruli (SMART): konkretuli (SPECIFIC) gazomvadi (MEASURABLE) mirwevadi (ATTAINABLE) realisturi (REALISTIC) drosi gawerili (TIME BOUND) magaliti kontraqti sakutar TavTan magaliti A ras gavaketeb: Sevwyvet (nivtierebis) moxmarebas am dres:.../.../... magaliti B ras gavaketeb: Sevamcireb (nivtierebis) moxmarebas or kvirasi ertxel moxmarebamde, am dridan:.../.../... ras gavaketeb: ase moviqcevi sami Tvis ganmavlobasi am dremde:.../.../..., Semdeg ki ganvixilav, ras mivarwie. ras gavaketeb: ras gavaketeb: ras gavaketeb: ras gavaketeb: ras gavaketeb: ras gavaketeb: kontraqti sakutar TavTan
15 winsvla nivtierebis imisatvis, rom SeZloT miznad dasaxuli cvlilebis mirweva, SegiZliaT, process Tvali miadevnot nivtierebis moxmarebis yovelkvireuli driurebis warmoebit (rogorc me-9 TavSia). gamoiyenet yovelkvireuli driurebis nimusi, romle bic am gzamkvlevis bolosia dartuli, da misdiet Semdeg instruqciebs: awarmoet Canawerebi yoveldriurad arnisnet, ramdenjerac moixmart nivtierebas an roca moxmarebis xasiatze xart (driursi aris damatebiti sveti, sataurit mindoda, magram ar movixmare, rata aseti SemTxvevebi arnisnot). awarmoet driuri 3 Tvis ganmavlobasi. es dagexmarebat, SeamCnioT cvlilebebi. mere SegeZlebaT SerCeviTi Semowmeba CaitaroT xolme da amistvis awarmoot ertorkviriani driuri yovel ramdenime TveSi ertxel. SeajameT nivtierebis moxmarebaze daxarjuli fuli. Tu survili geqnebat, driuri Tqvens mxardamwertan ertad ganixilet. [x]-it monisnet marali riskis momentebi roca imaze meti moixmaret, vidre apirebdit, an moxmarebis Zlieri survili gqondat. waikitxet, rac daweret, da kvirasi ramdenjerme dafiqrdit amaze. driuri zustad gicvenebt, ra xdeba da rodis da sad Cndeba cvlileba. moxmarebis driuris warmoeba: Tqvens driursi Setanili informacia piradi xasiatisaa, izrunet, rom is saimedod iyos Senaxuli. driuri TqvenTvis cvlilebis gaadvilebis mnisvnelovani elementia. 23 driuri agretve giadvilebt, gamoarciot TqvenTvis marali riskis Semcveli situaciebi is momentebi, roca moixmart nivtierebas, an gadawarbebit moixmart, an Zalian gindebat moxmareba. situaciebi, romlebsac moxmarebis xasiatze mohyavxart, SeiZleba Cndebodes masin, roca xart konkretul adamianebtan an rarac konkretul adgilas. an Cndebodes imis mixedvit, Tu rogor grznobt Tavs: gabrazebuli an arelvebuli xart, Tu mxiaruli da msvidi.
16 marali riskis Semcveli situaciebi 24 ra situaciebia TqvenTvis marali riskis Semcveli? ra situaciebi, garemoebebi, adgilebi an grznobebi gicent nivtierebis moxmarebis survils? Tu arsebobs konkretuli situaciebi, rodesac moixmart narkotiks, an moixmart imaze mets, vidre apirebdit, an moixmart imis miuxedavad, rom ar apirebdit? Tu SeZlebT gansazrvrot TqvenTvis sarisko situaciebi, sadac moixmaret narkotikebi, an moixmaret gansazrv rulze meti, an moxmarebis dauokebeli survili gagicndat, es dagexmarebat sakutari TavisTvis SeimuSaoT principebi, romlitac ixelmzrvanelebt: konkretuli adgilebi, sadac moxmareba iolad xelmisawvdomia, mag., Sin, megobris saxlsi, klubsi, da a.s. konkretuli adamianebis gverdit yofna, mag. partnior- Tan, romelime megobartan, da a.s. konkretuli dro, mag., sadilis mere, uqmeebi, dre saswau lebi, da a.s. marali riskis situaciebi aseve SeiZleba ukavsirdebodes Tqvens konkretul emociebs, rogoricaa sevda, brazi, danasaulis gancda, dazabuloba an mwuxareba. gaixsenet bolo ramdenime SemTxveva, roca nivtierebis moxmarebis gamo problemebi SegeqmnaT... da roca ar SegeqmnaT. ra gansxvavebaa am SemTxvevebs Soris? mati gansazrvra SeiZleba gagiadvildet, Tu gadaxedavt nivtierebis moxmarebis driurs me-16 gverdze da Semdeg CamowerT situaciebs qvemot mocemul cxrilsi (ix. agretve qvemot mocemuli magaliti). magaliti jonma gansazrvra Tavisi sarisko situaciebi da daadgina, rom yvelaze metad savaraudoa, mowios kanafi, roca... 1 samsaxuridan Sin darlili movdivar da moweva gantvirtvasi mexmareba 2 roca televizors vuyureb 3 roca SabaT-kviras megobrebs vxvdebi 4 wveulebebze megobrebtan ertad 5 6
aq CamowereT Tqveni sarisko situaciebi 1 2 3 4 5 6 25
17 miznebis dasaxva: rogor davanebot Tavi 26 aranairi nivtierebis moxmareba, aranair situaciasi! droebit Tavis danebebis mere narkotikebis moxmarebis ganaxleba gavrcelebuli movlenaa. bunebrivia, rom am dros imedgacrueba igrznot, magram mtavaria, gagrzeleba ar dausvat. Tu Tqveni mizania, srulad SewyvitoT nivtierebis moxmareba: nu gadadebt. datqvit samizne TariRi, roca SewyvetT narkotikis moxmarebas. SewyviteT datqmul dres. sajarod gamoacxadet Tqveni ganzraxva. es dagexmarebat Tqvenc da sxvebsac, mobilizdet abstinenciis misarwevad. SeZlebisdagvarad, Tavi aaridet minisnebebs da mapro - vo cirebel faqtorebs, romlebic nivtierebis moxmarebas gagaxseneben. SeiZleba, moxmarebis Sewyvetis Semdeg arkvetis efeqtebtan mogixdet gamklaveba. Tu es efeqtebi seriozulia, daxmarebistvis mimartet Tqvens jandacvis agents. rogor aviridot Tavidan recidivi recidivi nisnavs nivtierebis moxmarebis ganaxlebas mas mere, rac garkveul xans arar moixmardit nivtierebas. mnisvnelovania, gansazrvrot situacia, romelic SeiZleba TqvenTvis recidivis bizgis mimcemi iyos. es dagexmarebat, Tavi aaridot aset situaciebsi moxvedras. recidivis gavrcelebuli maprovocirebeli faqtorebi: rodesac Cndeba emociebi, rogoricaa imedgacrueba, brazi, SiSi, SfoTva, dazabuloba, sevda, simartove, wuxili, mowyeniloba, ewvianoba, nerviuloba, dardi an glova. rodesac ebrzvit nivtierebis moxmarebis fizikur simptomebs, rogoricaa ltolva an arkvetis mdgomareoba. Tu cdilobt, gamoscadot Tqveni nebisyofis Zala an sakutari Tavis kontrolis unari. rodesac umklavdebit utanxmoebit da davit gamowveul problemebs. rodesac vinme narkotikebis moxmarebas gazalebt. ixilet agretve am gzamkvlevis Tavebi: rogor gavumklavdet ltolvas da rogor vtqvat ara, saidanac mets SeityobT recidivis prevenciis Sesaxeb.
18 samizneebis monisvna: rogor SevamciroT nivtierebis moxmareba Tu Tqven moxmarebis Semcirebas gegmavt, dagwirdebat garkveuli samizne nisnulebi, rogoricaa: kvirasi ramdeni an TveSi ramdeni dre iqneba iseti, roca nivtierebas saertod ar movixmar? ramdenad xsirad movixmar? ramdenjer movixmar moxmarebis dreebsi? maqsimum ra raodenobas movixmar ert jerze? ramdens movixmar kvirasi an TveSi? romeli marali riskis Semcvel situaciebsi Sevikaveb Tavs moxmarebisgan? ra gzit mivireb nivtierebas? rogor Sevamcireb zianis risks? nivtierebis moxmarebis samizne nisnulebis dasaxva magaliti jonma gadawyvita, rom yvelaze metad Semdegi strategia gamoadgeboda... 1 Tavs Sevikaveb kanafis mowevisgan samsaxuris mere, samusao dreebsi (orsabatidan paraskevamde) 27 2 kanafs mxolod ert saramos movwev, SabaTs an kviras 3 kanafs ar movwev dresi or porciaze mets 4 Tavs Sevikaveb kanafis didi raodenobit SeZenisgan, radgan es Zalian macdunebelia 5 6 1 2 3 4 5 6 Cemi nivtierebis moxmarebis saxelmzrvanelo principebi aris:
19 rogor gavumklavdet ltolvas 28 ltolva gavrcelebuli da Cveulebrivi ramaa: es damarcxebis nisani ar aris. ltolvis srulad gasaqrobad yvelaze ufro saimedo gza abstinenciaa. rogor gavumklavdet ltolvebs: gadadeba yuradrebis gadatana gadawyvetilebis mireba pozitiuri Sinagani dialogi relaqsacia da warmosaxva ltolva Cndeba, roca nivtierebis regularuli moxmarebis gamo Tqveni tvinis qimia da funqciebi icvleba. scadet, gansazrvrot TqvenTvis ltolvis mapro vocire beli faqtorebi. amasi SeiZleba ltolvis driuri dagexmarot. daajgufet Tqveni ltolvebi Semdegi sataurebis qves: qceva, fizikuri SegrZnebebi da fiqrebi. magaliti jonis ltolvis driuri adgili da dro 23 ivnisis saramo megobris saxlsi 23 ivnisis saramo Sin yofnisas Zvel qucaze 23 ivnisis saramo Zvel qucaze fiqrebi vgrznob, rom axla mwirdeba ar SemiZlia, amaze ar vifiqro mixmobs fizikuri SegrZnebebi vitanjebodi ltolvisgan, muceli mtkioda ukve mis suns vgrznobdi qceva Caviare, quca, sadac xsirad movixmardi narkotikebs Cems megobrebtan ertad da masinve Zlieri ltolva vigrzeni
ltolvis driuri adgili da dro fiqrebi fizikuri SegrZnebebi qcevebi ltolvis gacenis maprovocirebel faqtorebtan gasamklaveblad SegiZliaT, Semdegi metodebi gamoiyenot: 29 gadadeba gadadet narkotikis moxmareba 30 wutit. ltolva savaraudod Semcirdeba an gagivlit, aseve, SeiZleba gagiqret moxmarebis survilic. yuradrebis gadatana ltolvis gacenisas nu dajdebit ert adgilas da nu miecemit narkotikebze fiqrs. rame saqme gaicinet! yuradreba gadaitanet sxva saqmeze. es SeiZleba iyos saojaxo, rutinuli saqme an hobi. gadawyvetilebis mireba CamowereT dadebiti da uaryofiti faqtorebi, romlebic Tqven mier nivtierebis moxmarebas ukavsirdeba, rata Tavs SeaxsenoT, ris gamo daisaxet miznad abstinenciis mirweva. pozitiuri Sinagani dialogi xmamarla utxarit sakutar Tavs, rom ltolva es damangreveli grznobaa, romelic rarac drois mere aucileblad gagivlit. CamouTvaleT sakutar Tavs is Sedegebi da problemebi, romelta winasec dadgebit, nivtierebis moxmarebas Tu ganaaxlebt. relaqsacia da warmosaxva relaqsaciis savarjisoebi, pozitiuri da damamsvidebeli suratebis warmosaxvit, Segi- ZliaT gamoiyenot narkotikebis moxmarebis motxovnilebidan yuradrebis gadasatanad.
20 sasargeblo rcevebi imis miuxedavad, miznad ra daisaxet, es rcevebi dagexmarebat, ar gadauxviot nivtierebis moxmarebis TqvenTvis dadgenil samizne nisnulebs. narkotikebis moxmarebis Sewyvetis Semdeg adamianebi xsirad armoacenen, rom yoveldriuri saqmianobis Secvla exmarebat, arar daubrundnen narkotikebis moxmarebis Cvevas. es rcevebi dagexmarebat imis miuxedavad, Tu ra gaqvt miznad dasaxuli: aucileblad ikvebet jansarad da ar moiklot Zili. SeiZineT regularuli varjisis Cveva: siaruli, ioga, fizikuri varjisi. svit bevri wyali da sxva ualkoholo sasmelebi. daitvirtet Tavi iseti saqmianobit, rac ar aris dakavsirebuli nivtierebis moxmarebastan. 30 gaicinet axali hobi an Zvelebs dautmet meti dro. iyavit aqtiuri da saqmiani. gaicinet megobrebi, romlebic narkotiks ar moixmaren. dazogili fuli calke gadadet da daagrovet iseti ramistvis, rac martlac gindat an gwirdebat. isovet anazraurebadi samusao an imusavet moxalised. es rcevebi dagexmarebat, Tu miznad moxmarebis Semcireba daisaxet: arasodes SeiZinoT imaze meti nivtiereba, vidre erti mirebistvis gegmavt. nu SeqmniT marags, aman SeiZleba metis mosaxmareblad gacdunot. daiwyet moxmareba ufro gvian da daasrulet ufro adre, vidre micveuli xart da izrunet, rom es tendencia progresirebdes. daaweset regularuli dreebi, rodesac saertod ar moixmart kvirasi, sul cota,... dre.
CamowereT sxva sasargeblo rcevebi, rac mogafiqrdebat 1 2 3 4 5 6 31
21 rogor vmartot marali riskis situaciebi 32 rtuli situaciistvis Tu winaswar moemzadebit, mis martvas bevrad uket SeZlebT. Tu SeatyobT, rom araferi Wris, stxovet daxmareba mxardamwers, megobars, partniors, adamians, romelmac es brosura mogcat, an profesional konsultants. zemot ukve visaubret, rogor unda gansazrvrot marali riskis situaciebi dro, adgili, SemTxvevebi, adamianebi, fiqrebi da emociebi, ramac SeiZleba nivtierebis moxmarebisken gibizgot an motxovnileba gagicinot. pirveli nabijia imis gansazrvra, Tu rodis iqmneba Tqven- Tvis marali riskis situacia. meore nabijia, iswavlot, rogor martot aseti situaciebi. imis nacvlad, rom icadot, sanam zewolis qves armocndebodet, winas war SeimuSaveT ramdenime xerxi am situaciebtan gasamklaveblad. Tqven SegiZliaT, mtkiced gadawyvitot, arar moixmarot an SeamciroT moxmareba. SegiZliaT, alternatiulad, nivtierebis moxmarebidan yuradreba sxva ramis ketebaze gadaitanot. SegiZliaT, SeadginoT sia, ras moigebdit, Tu ar moixmardit, da piriqit, ras dakargavdit, Tu moxmarebas ganagrzobdit. es yvelaferi SeiZleba dagexmarot, gadawyvitot, rogor moiqcet. problemis gadawris midgoma gaxlavt is metodi, romelic bevr adamians kargad exmareba marali riskis situaciebistvis momzadebasi. SeavseT cxrili, romelic mocemulia 34-e gverdze (ix. agretve magaliti gv. 33). es metodi sxva saxis problemebis gadasawreladac kargad gamogadgebat. 1 gansazrvret problema. 2 imsjelet da CamowereT ideebi, ra gzit SeiZleba problemis mogvareba nu iqnebit Zalian kritikuli. iseti ideebic CamowereT, rac gijuri an arapraqtikuli mogecvenebat. 3 dafiqrdit, savaraudod ra moxdeba TiToeuli am ideis ganxorcielebit, mere ki airciet isini, romlebic, Tqveni azrit, yvelaze efeqtiani iqneba. 4 scadet arceultagan romelimes ganxorcieleba. Tu pirveli arcevani ar gaamartlebs, scadet momdevno. ganagrzet mcdeloba, sanam ar miagnebt imas, romelic imusavebs. Tu nacadtagan araferma gaamartla,
gaimeoret me-3 da me-4 punqtebi, sanam ar ipovit metods, romelic gawris. magaliti jonma TavisTvis gansazrvra marali riskis situaciebi da gamoiyena problemis gadawris midgoma, rata winaswar scodnoda, rogor moqceuliyo aset situaciebsi. marali riskis situacia A gadawris gzebi, msjelobit mirebuli gadawris sauketeso gza ra gamovida marali riskis situacia B gadawris gzebi, msjelobit (gonebrivi ierisit) mirebuli gadawris sauketeso gza ra gamovida kanafs movixmar saramoobit, televizortan - samsaxuridan Sin dabrunebisas uket rom ganvitvirto Sin rom moval, davjdebi da fexebs marla Semovawyob. vimecadineb gitaraze dakvrasi. parksi gaval da burtit vivarjiseb. partniors movuyvebi, rogor Caiara drem. Sinisken mimavali gzad megobars Sevuvli. relaqsaciistvis cota kanafs movwev. gitaraze dakvra da partniortan saubari davukari gitaraze, vaxsmobisas partniortan visaubre da Tavi uket vigrzeni. kanafs vewevi megobrebtan ertad SabaTkviris uqmeebze da wveulebebze arar waval wveulebebze da arar Sevxvdebi megobrebs. Sevecdebi, devidtan da petertan ertad ufro aqtiur cxovrebas mivyo xeli da saxlsi ubralod arar vijde xolme. waval mxolod im megobrebtan, romlebic kanafs ar ewevian. wveulebebze mxolod 2 mowevis samyof kanafs wavireb xolme. devids da peters vetyvi, rom gadavwyvite, ertxans mowevas Tavi davanebo. SemoTavazebul kanafze uars ar vityvi. devidtan da petertan ufro aqtiur gartobas mivyo xeli da vutxra mat, rom vapireb moweva Sevamciro. vutxari devids da peters, rom vapireb, moweva Sevamciro da formasi Cavdge. Sexvedrisas vilaparaket fexburtis gundis Camoyalibebaze. 33
marali riskis situacia A gadawris gzebi, msjelobit mirebuli gadawris sauketeso gza marali riskis situaciebi ra gamovida marali riskis situacia B gadawris gzebi, msjelobit mirebuli 34 gadawris sauketeso gza ra gamovida
22 rogor vtqvat ara moemzadet Tu gsurt, akontrolot Tqven mier nivtierebis moxmareba, ert-erti kargi xerxia TqvaT ara, roca vinme nivtierebas SemogTavazebT. Tu Tqven adre yoveltvis hos ambobdit, pirveli aras Tqma gagiwirdebat, magram, ertxel Tu ityvit, mere da mere uaris Tqma ufro gaioldeba. sakutari TaviTac ufro kmayofili darcebit. ubralo ara, gmadlob. am saramos ar minda SeiZleba Sedegiani uari armocndes. an SegiZliaT TqvaT: ara -s satqmelad ara, gmadlob, me Tavs vanebeb. ara, gmadlob, magisgan droebit visveneb. ukacravad, me eqimma amikrzala, magram Sen mowie (dalie, miire), Tu ginda. SeiZleba, armocndes, rom adamianebi Tqvens uars uprob lemod ireben. Tu es mattvis sawyenia da uxerxulobas grznobt imis gamo, rom mat Txovnas uarit pauxobt, masin SeiZleba sawiro gaxdes im situaciidan wamosvla da gaazreba, rom es marali riskis situaciaa da amdenad, sawiroa misi Tavidan arideba. dagegmet da ivarjiset uaris TqmaSi, rata marali riskis situaciebtan gamklaveba SegeZloT. CamoiyalibeT uaris Tqmis sakutari stili 35
SeimuSaveT uaris Tqmis sakutari stili. amistvis gamoiyenet rogorc sityvebi, aseve sxeulis ena. 36 rcevebi sxeulis enis gamoyenebisas pasuxis gacemisas ucqiret im adamians, visac elaparakebit es zrdis satqmelis efeqtianobas. ideqit an ijeqit gamartuli es acvenebs, rom sakutar gadawyvetilebasi darwmunebuli xart. nu geqnebat danasaulis gancda uaris gamo aravis miayenebs zians, Tu gadawyvett, rom ar moixmarot Tu SemomTavazebeli mainc gazalebt an cdilobs, dagiyoliot, iqaurobas gaecalet. rcevebi sityvieri uaristvis ilaparaket mkafio, mtkice, darwmunebuli tonit. ara unda iyos pirveli sityva, romelsac warmotqvamt. Tu am adamiantan ertad gindat ramis keteba, SesTavazeT alternatiuli saqmianoba. SemomTavazebels utxarit, ar mogmartot aseti TxovniT axla an momavalsi, rata am gzit SewyvitoT misgan SemoTavazebebi. SecvaleT saubris Tema. nu moibodisebt da nu gascemt gaurkvevel pasuxebs - es imis manisnebelia, rom SesaZloa, mogvianebit gadawyvetileba SecvaloT.
23 ar gadauxviot miznebisken dasaxul gezs es rcevebi dagexmarebat drodadro Tavidan gadaxedet mizezebs, Tu ratom gindat nivtierebis moxmarebis Sewyveta an Semcireba. gadaikitxet Tqven mier Sevsebuli balansis cxrili, rata Tavs SeaxsenoT, ratom gindodat cvlilebebi. regularulad awarmoet nivtierebis moxmarebis driuri. SeamowmeT, ramdens moixmart am etapze adrin del- Tan SedarebiT. waikitxet da gadaikitxet xolme samizne nisnulebi, gansakutrebit, nivtierebis moxmarebis dreebsi. yuradrebis gadatana: dakavdit rame saqmianobit, magalitad, fizikuri varjisit, saxlis saqmeebit, filmebis yurebit, raime TamaSiT, iogas an tai-cis varjisebit, saswavlo kursebit, baris movlit, da a.s. Zveli Cvevis yovel jerze dazlevit TiTo nabijit miuaxlovdebit mis sabolood damarcxebas. Tu grznobt, rom nivtierebis mireba gindat, saswrafod rame saqmianobas mokidet xeli. es grznoba gagivlit. miznad daisaxet, Tqvens mxardamwers kvirasi ertxel mainc daelaparakot. mouyevit, rogor migdit saqme. esaubret kargzec da cudzec. nu CaiqnevT xels mxolod imitom, rom cudi dre gamogividat. sakutar Tavs ketilad moeqecit. ifiqret: amis mere sxvanairad moviqcevi. gaixsenet proble mebis gadawris midgoma. SeaqeT sakutari Tavi da daajildovet rame isetit, rac gsiamovnebt. es SeiZleba iyos raimes yidva, sayvarel adgilas gaseirneba, abazanis mireba, musikis mosmena, megobrebtan wasvla, gemrieli sadili. umjobesia, Tavi xsirad daijildoot, vidre dazogot fuli SemdgomSi erti didi jildos misarebad. ketilad moepyarit Tavs masinac ki, Tu migacniat, rom saqme arctu kargad gamogdit. SeaxseneT sakutar Tavs, rom cvlilebebi ert dresi ar xdeba, da motminebit ariwurvet - swori mimartulebit gadadgmuli sul patara nabijic ki mizantan gaaxloebt. Tqven ukve SeadgineT nivtierebis moxmarebis balansis cxrili, daisaxet mizani da CamowereT samizne nisnulebi. aseve, ganixilet TqvenTvis marali riskis Semcveli situaciebi da mati martvis xerxebi. axla sawiroa misdiot dasaxul gezs. 37
24 roca saqme cudad midis... 38 Tu nivtierebis moxmarebaze kontrols kargavt, daxmareba eziet. daelaparaket Tqvens mxardamwers, Tqvens pirveladi jandacvis musaks, megobars an alkoholisa da sxva narkotikebis samsaxuris specialists. Tu Tqveni samizneebisken mimavali gzidan gadauxvevt, amit qveyana ar daiqceva. mtavaria, ert gadacdenas ar mohyves nivtierebis kvlav moxmareba. daubrundit winaswar dadgenil samizneebs. daakvirdit imas, rac moxda. iqneb es marali riskis situacia iyo, romelic Sesatania Tqvens siasi? Tu asea, iqneb sawiroa, gamklavebis axal xerxebze dafiqrdet? isev daxedet Sedgenil balansis cxrils. aris es TqvenTvis sauketeso mizani? imsjelet amaze Tqvens mxardamwertan an janmrtelobis dacvis specialisttan ertad. rac mtavaria, iyavit gulwrfeli sakutar TavTan. 25 nivtierebis moxmarebis alternativebi yoveltvis arsebobs nivtierebis moxmarebis alternativa. bevri adamianistvis nivtierebis moxmareba mati cxovrebis nawiladaa qceuli. es aris Cveva, romlis garesec isini Tavs gzaabneulad grznoben. magram, rogorc es Cveva SeiZineT odesrac, zustad aseve SegiZliaT SeiZinoT axalic, nabij-nabij. ramdenjerac Tavs SeikavebT da ar ahyvebit nivtierebis moxmarebis Zvel Cvevas, Tqven gzas gaikvalavt uketesi da ufro usafrtxo Cvevis SeZenisken. Tqven SegiZliaT gadawyvitot, arar moixmarot nivtiereba. Tu ase moiqcevit, gaiadvilet arcevani: mozebnet TqvenTvis sasiamovno alternativebi da ara-momxmarebeli axloblebis wre. nivtierebis momxmarebeli bevri adamiani ambobs, rom moxmareba yvelaze metad masin undebat, roca cdiloben, sakutar Tavsa da cxovrebaze usixarulo fiqrebs gaeqcnen.
sawiroa, ipovot grznobebtan gamklavebis axali xerxebi nivtierebis daxmarebis garese. gaixsenit gaumxilet Tqveni grznobebi partniors, megobars, mxardamwers an konsultants. moifiqret, ra saqmianoba gesiamovnebat. iyavit im adamianebis garemocvasi, romlebic argafrtovaneben. CaewereT kursebze, ikitxet wignebi, ucqiret filmebs da usminet musikas es dagexmarebat, ufro bednieri, jansari cxovrebis stili CamoiyaliboT. 39
danarti A rcevebi mxardamwerebistvis 40 rogor SegiZliaT daexmarot? gaxsovdet, rom Cvevis Secvla advili araa da SeiZleba iyos iseti periodebi, rodesac adamiani ar mihyveba dasaxul mizans. mat SeiZleba swirdebodet Tqveni daxmareba imisatvis, rom kvlav daubrundnen dasaxuli miznebisken svlas. daexmaret, rom gadacdena ariqvan, rogorc ertjeradi marcxi, rac ar aris imis mizezi, rom samudamod Caiqnion xeli miznis mirwevaze. axlobelma adamianma SeiZleba es megobari, meurle an natesavi iyos gtxovat, daexmarot, rom ar gadauxvios dasaxul miznebs, rac nivtierebis moxmarebas ukavsirdeba. waikitxet mastan ertad mteli gzamkvlevi. hkitxet, Tqvengan ra saxis daxmarebas isurvebda sarisko situaciebis samartavad da dasaxuli miznebis Sesasruleblad. SeiZleba, TqvenTan dakavsireba im SemTxvevaSi moundes, Tu gauzneldeba dasaxuli gegmis miyola. utxarit, sad da rodis SeZlebs TqvenTan dalaparakebas. SeiZleba, swirdebodes, TqvenTan ertad ganixilos mirweuli da imsjelos gacenil problemebze. Tqven mas waaxalisebt, Tuki miulocavt da mouwonebt warmatebas. eridet kritikas da dadanasaulebas, Tu fexi daucdeba. daajildoet, roca samizne nisnuls miarwevs. jildo SeiZleba iyos mistvis sadilis momzadeba, kinofilmis sanaxavad ertad wasvla nebismieri ram, rac mistvis mnisvnelovania.
danarti B brosurasi gamoyenebuli balansis cxrilebi da sqemebi survilis SemTxvevaSi, SegiZliaT, gadairot aslebi. CamowereT yvela problema, romelic Tqven mier nivtierebis moxmarebas ukavsirdeba (ix. am brosuris gv. 10) nivtiereba problema 1 2 3 4 5 6 41 balansis cxrili 1 (ix. am brosuris gv. 12) Semcireba srulad Sewyveta + _
sad moatavsebdit am skalaze sakutar Tavs? (ix. am brosuris gv. 13) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 saertod ar mawuxebs ukiduresad mawuxebs 42 mimdevrobit daalaget nivtierebebi, romelta moxmarebac gawuxebt, yvelaze metad Semawuxeblidan ufro naklebad Semawuxeblisken (ix. am brosuris gv. 14) 1 2 3 4 5 6
nivtierebis moxmarebis yovelkvireuli driuri kvira 1 (ix. am brosuris gv. 16) rodis? sad? vistan ertad? ra da ramdeni nivtiereba (nivtierebebi)? daxarjuli fuli mindoda moxmareba, magram Tavi Sevikave* * Tu Semcirebaze musaobt, am svetsi SeitaneT is SemTxveva, roca gindodat, dawesebul limitze meti mogexmarat, magram Tavi SeikaveT; Tu Tavs anebebt, SeitaneT is SemTxveva, roca moxmareba gindodat, magram ar moixmaret. orive SemTxvevisTvis CawereT, ra gaaketet moxmarebis nacvlad. 43 nivtierebis moxmarebis yovelkvireuli driuri kvira 2 (ix. am brosuris gv. 16) rodis? sad? vistan ertad? ra da ramdeni nivtiereba (nivtierebebi)? daxarjuli fuli mindoda moxmareba, magram Tavi Sevikave* * Tu Semcirebaze musaobt, am svetsi SeitaneT is SemTxveva, roca gindodat, dawesebul limitze meti mogexmarat, magram Tavi SeikaveT; Tu Tavs anebebt, SeitaneT is SemTxveva, roca moxmareba gindodat, magram ar moixmaret. orive SemTxvevisTvis CawereT, ra gaaketet moxmarebis nacvlad.
nivtierebis moxmarebis yovelkvireuli driuri kvira 3 (ix. am brosuris gv. 16) rodis? sad? vistan ertad? ra da ramdeni nivtiereba (nivtierebebi)? daxarjuli fuli mindoda moxmareba, magram Tavi Sevikave* * Tu Semcirebaze musaobt, am svetsi SeitaneT is SemTxveva, roca gindodat, dawesebul limitze meti mogexmarat, magram Tavi SeikaveT; Tu Tavs anebebt, SeitaneT is SemTxveva, roca moxmareba gindodat, magram ar moixmaret. orive SemTxvevisTvis CawereT, ra gaaketet moxmarebis nacvlad. 44 nivtierebis moxmarebis yovelkvireuli driuri kvira 4 (ix. am brosuris gv. 16) rodis? sad? vistan ertad? ra da ramdeni nivtiereba (nivtierebebi)? daxarjuli fuli mindoda moxmareba, magram Tavi Sevikave* * Tu Semcirebaze musaobt, am svetsi SeitaneT is SemTxveva, roca gindodat, dawesebul limitze meti mogexmarat, magram Tavi SeikaveT; Tu Tavs anebebt, SeitaneT is SemTxveva, roca moxmareba gindodat, magram ar moixmaret. orive SemTxvevisTvis CawereT, ra gaaketet moxmarebis nacvlad.
nivtierebis moxmarebis yovelkvireuli driuri kvira 5 (ix. am brosuris gv. 16) rodis? sad? vistan ertad? ra da ramdeni nivtiereba (nivtierebebi)? daxarjuli fuli mindoda moxmareba, magram Tavi Sevikave* * Tu Semcirebaze musaobt, am svetsi SeitaneT is SemTxveva, roca gindodat, dawesebul limitze meti mogexmarat, magram Tavi SeikaveT; Tu Tavs anebebt, SeitaneT is SemTxveva, roca moxmareba gindodat, magram ar moixmaret. orive SemTxvevisTvis CawereT, ra gaaketet moxmarebis nacvlad. 45 nivtierebis moxmarebis yovelkvireuli driuri kvira 6 (ix. am brosuris gv. 16) rodis? sad? vistan ertad? ra da ramdeni nivtiereba (nivtierebebi)? daxarjuli fuli mindoda moxmareba, magram Tavi Sevikave* * Tu Semcirebaze musaobt, am svetsi SeitaneT is SemTxveva, roca gindodat, dawesebul limitze meti mogexmarat, magram Tavi SeikaveT; Tu Tavs anebebt, SeitaneT is SemTxveva, roca moxmareba gindodat, magram ar moixmaret. orive SemTxvevisTvis CawereT, ra gaaketet moxmarebis nacvlad.